Chuyển dịch cơ cấu cây trồng, mùa vụ, vật nuôi để khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế, ứng phó với biến đổi khí hậu là chủ trương đang khẳng định tính thiết thực, đúng đắn.
Nhiều mô hình chuyển đổi thành công đã góp phần phát triển sản xuất nông nghiệp hiện đại, tăng thu nhập cho nông dân và xây dựng nông thôn mới ở các địa phương. Hiệu quả chương trình đã tạo sức lan tỏa, nhân rộng trên khắp cả nước.
Bắt đầu từ chủ trương lớn
Chuyển đổi cơ cấu cây trồng là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, Chính phủ, nhằm góp phần tăng thu nhập cho người dân ở nông thôn, tạo điều kiện cho bà con tận dụng tối đa lợi thế về đất đai, khí hậu để phát triển kinh tế, góp phần đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp, thích ứng với biến đổi khí hậu…
Tại quê lúa – tỉnh Thái Bình, chuyển đổi cơ cấu cây trồng được xác định một trong những giải pháp quan trọng để thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, phát triển bền vững và xây dựng nông thôn mới. Từ năm 2015 đến nay, các địa phương trong tỉnh đã tổ chức thực hiện việc chuyển đổi khá hiệu quả, khai thác khá tốt tiềm năng, ổn định sản xuất cho người dân. Đã có nhiều mô hình chuyển đổi thành công, tạo thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung quy mô lớn, khá tốt cao và là những địa chỉ để nông dân trong và ngoài tỉnh học tập, mạnh dạn làm theo.
Cụ thể như mô hình chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả sang trồng cây rau màu các loại, hình thành vùng chuyên canh tập trung ở xã Quỳnh Hải (Quỳnh Phụ). 5 năm qua chuyển đổi được 170 ha cấy lúa kém hiệu quả, hình thành vùng chuyên canh rau màu lớn của tỉnh. Mỗi năm, vùng chuyên canh rau màu của Quỳnh Hải sản xuất, cung cấp cho thị trường trong và ngoài tỉnh hàng chục nghìn tấn rau màu các loại. Vụ đông năm 2020, toàn xã có 260ha trồng cây màu các loại như: su hào, cải bắp, súp lơ, hành lá…, đạt doanh thu khoảng 600 – 800 triệu đồng/ha.
Từ những mảnh ruộng cấy 1 vụ lúa, thậm chí bỏ hoang nhiều vụ, nay chuyển đổi sang cây trồng mới, thay đổi tư duy sản xuất đã mang về thu nhập hàng trăm triệu đồng cho ông Phạm Văn Toản, xã An Đồng, huyện Quỳnh Phụ. Mô hình trồng bí xanh tại xã Tân Phong (Vũ Thư) với thời gian sinh trưởng ngắn, quay vòng vốn nhanh, mỗi vụ cho thu nhập trên 150 triệu đồng/ha…
Trang trại Surfam là một trong những điển hình tích tụ, tập trung ruộng đất, trồng cây ăn quả cho hiệu quả kinh tế cao tại Thái Bình. Trên diện tích 5,5ha, trang trại Surfam của gia đình anh Trần Văn Thưởng (xã Hồng An, huyện Hưng Hà) trồng hàng nghìn cây ăn quả (táo lê, ổi lê, cam Vinh, cam Đường canh,…) theo tiêu chuẩn VietGAP. Ngoài trồng cây ăn quả, anh còn nuôi gà thịt, tận dụng nguồn phân ủ mục bón cho cây trồng. Trừ chi phí, lợi nhuận thu về của trang trại Surfam vào khoảng 1,5 tỷ đồng/năm.
3ha hầu hết là ruộng bỏ hoang, ruộng lúa năng suất thấp hiện được anh Nguyễn Duy Dự ở xã Thụy Thanh (huyện Thái Thụy) trồng khoảng 600 cây mít Thái siêu sớm và hàng trăm cây táo, bưởi, cam, chanh các loại. Riêng cây mít một năm cho thu nhập 400 – 500 triệu đồng.
Chủ động “dành thắng lợi”, lan tỏa mô hình thành công
Nhờ được cảnh báo sớm về tình trạng hạn hán có thể xảy ra, tỉnh Bình Thuận đã chủ động cắt giảm gần 14.000ha cây trồng (lúa 13.218ha, bắp – ngô 770ha) vụ đông xuân năm 2019-2020. Đồng thời, đẩy mạnh trồng cây ngắn ngày, cây chịu hạn để thích ứng với biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan.
Bình Thuận là một trong những địa phương có kiểu khí hậu khô nóng, diện tích đất khô cằn lớn, gây nhiều khó khăn cho sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, Bình Thuận đã sớm có định hướng chuyển đổi cơ cấu cây trồng thích ứng với khô hạn. Trong năm 2019, địa phương ven biển này đã chuyển đổi hơn 3.000ha đất lúa kém hiệu quả sang cây trồng cạn có giá trị cao. Cùng với đó, diện tích trồng thanh long cũng đang được khoanh vùng trồng theo tiêu chuẩn VietGAP, phương thức sản xuất được chuyển dần từ sản xuất nhỏ lẻ sang hình thức liên kết sản xuất.
Nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu, khô hạn ngày càng kéo dài và mở rộng, tỉnh Bình Thuận đã đẩy mạnh ứng dụng kỹ thuật tưới nhỏ giọt, phun sương, đào hố trữ nước tưới. Bình Thuận cũng đã triển khai khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại huyện Bắc Bình với diện tích khoảng 2.000ha. Tại đây trồng các loại cây có khả năng chịu hạn, có giá trị kinh tế cao, sử dụng phương pháp canh tác hữu cơ, ứng dụng công nghệ hiện đại trong chăm sóc, sử dụng nước tưới tiết kiệm.
Giống như Bình Thuận, Ninh Thuận là tỉnh nằm trong vùng khô hạn nhất cả nước, có nền khí hậu nhiệt đới gió mùa điển hình, với các đặc trưng là khô nóng, gió nhiều, lượng bốc hơi lớn. Bài toán khó nhất đối với Ninh Thuận trong phát triển nông nghiệp vẫn là nguồn nước mỗi khi đến mùa khô hạn. Để thích ứng với tình hình, Ninh Thuận đã chuyển đổi diện tích trồng lúa, cây trồng kém hiệu quả, yêu cầu nhiều nước sang trồng các loại cây có khả năng chịu khô hạn, có giá trị kinh tế cao như nho, táo, bưởi, măng tây, nha đam, dưa lưới. Đến nay, Ninh Thuận đã hình thành các vùng sản xuất tập trung như: Vùng trồng nho, táo và măng tây xanh ở huyện Ninh Phước, vùng trồng cây ăn quả ở huyện Ninh Sơn, vùng trồng bưởi da xanh ở huyện Thuận Bắc, vùng chăn nuôi ở huyện Bác Ái.
Theo Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Ninh Thuận, hết năm 2020, địa phương đã phát triển 4 điểm sản xuất cây ăn quả (nho, táo…) ứng dụng công nghệ cao với tổng diện tích 700ha; 1 vùng sản xuất rau an toàn gồm 12 địa điểm sản xuất, với tổng diện tích 1.640ha và 4 điểm chăn nuôi gia súc có sừng với tổng diện tích 500ha, được thực hiện tại 4 huyện Bác Ái, Ninh Phước, Thuận Nam và Ninh Sơn; 3 vùng nuôi thủy sản thương phẩm công nghệ cao, với tổng diện tích 200ha, tập trung ở các huyện Ninh Hải, Ninh Phước và Thuận Nam…
Từ đầu năm 2020 đến nay, diện tích chuyển đổi cây trồng, vật nuôi trên đất lúa tại ĐBSCL tăng nhanh, trong đó cây trồng hằng năm đạt 54.213ha, cây lâu năm 12.736ha, nuôi trồng thủy sản 1.011ha. Hiệu quả chuyển đổi cây trồng trên đất lúa đều đạt kết quả tốt trong những năm qua. Điển hình năm 2019, kết quả chuyển đổi cây trồng, vật nuôi trên đất lúa kém hiệu quả của toàn vùng như sau: cây trồng hằng năm có doanh thu đạt 178,10 triệu đồng/ha, lợi nhuận 113,49 triệu đồng/ha, cao hơn so với trồng lúa 99,76 triệu đồng/ha. Đối với nuôi trồng thủy sản: lợi nhuận thu được đạt 40,73 triệu đồng/ha, cao hơn so với trồng lúa 13,27 triệu đồng/ha…
Nhằm thích ứng với tình hình khô hạn, thiếu nước, TP Cần Thơ đã thực hiện chuyển đổi cây trồng trên nền đất lúa. Qua đó, hơn 9 tháng năm 2020, diện tích rau màu và đậu các loại được gieo trồng trên đất lúa đạt 17.400ha, vượt 32,73% so với kế hoạch (trong đó, có 12.009ha cho thu hoạch). Ước sản lượng thu hoạch cả năm là 192.916 tấn, vượt 41% kế hoạch năm. Diện tích cây ăn trái toàn thành phố trong 9 tháng 2020 đạt 21.798ha, tăng 2.429ha so cùng kỳ năm 2019, vượt 7,7% kế hoạch năm; sản lượng thu hoạch đạt 112.804 tấn, vượt 2,96% kế hoạch.
