Là loại trái cây nhiệt đới có sản lượng lớn và được thị trường Trung Quốc ưa chuộng, mít từng giúp nông dân Việt Nam có những mùa bội thu. Tuy nhiên, sự lệ thuộc vào một thị trường duy nhất, chất lượng sản phẩm thiếu ổn định và thiếu chiến lược phát triển bài bản đang khiến mặt hàng này đối mặt với nhiều rủi ro trong hành trình ra thế giới.
Đến cuối năm 2023, Việt Nam có hơn 25.000 ha mít trồng tập trung, chủ yếu tại các tỉnh ĐBSCL và Đông Nam Bộ. Trong đó, mít Thái là giống chủ lực, chiếm khoảng 85% tổng diện tích. Xuất khẩu mít năm 2023 đạt kim ngạch hơn 130 triệu USD, tăng nhẹ so với năm trước, nhưng gần như phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường Trung Quốc với tỷ trọng trên 92%.
Sang năm 2024, theo số liệu sơ bộ từ Tổng cục Hải quan, xuất khẩu mít đạt khoảng 146 triệu USD, tăng hơn 12% so với năm 2023, chủ yếu nhờ vào việc mở rộng cửa khẩu phụ và nhu cầu tăng mạnh từ khu vực Quảng Tây, Trung Quốc. Tuy nhiên, trong quý I/2025, lượng mít xuất khẩu chững lại do phía Trung Quốc tăng cường kiểm soát chất lượng và yêu cầu cao hơn về truy xuất nguồn gốc.
Chính điều này tạo nên thế “được mùa mất giá” thường trực. Khi Trung Quốc tăng nhập, giá mít tăng vọt; nhưng chỉ cần nước bạn siết chặt kiểm tra dư lượng hoặc tạm ngừng cửa khẩu, giá mít tại vườn ở Tiền Giang, Hậu Giang, Đồng Nai lập tức lao dốc chỉ còn 2.000–3.000 đồng/kg, không đủ chi phí chăm sóc.
Khác với các nước như Thái Lan hay Malaysia – nơi cây mít được quy hoạch thành vùng chuyên canh, kiểm soát theo lô, theo mã số vùng trồng – sản xuất mít tại Việt Nam vẫn mang tính tự phát. Nông dân tự nhân giống, không qua kiểm định; việc chăm sóc chưa tuân thủ quy trình chuẩn, dẫn đến phẩm chất quả không đồng đều, độ ngọt, độ dày múi biến động, gây khó khăn cho đóng gói và xuất khẩu.
Một vấn đề nữa là thời gian thu hoạch không đồng đều, quả bị kích thích chín bằng hóa chất hoặc để chín quá lứa, làm ảnh hưởng đến uy tín hàng Việt. Trung Quốc hiện siết chặt kiểm tra các hoạt chất như ethephon, paclobutrazol trong trái cây nhập khẩu, khiến không ít lô mít Việt bị tạm giữ hoặc trả về.
Trong khi đó, Thái Lan đã xây dựng thương hiệu trái cây quốc gia, có trung tâm phân loại mít theo tiêu chuẩn và chuỗi logistics lạnh để xuất khẩu sang Hàn Quốc, Nhật Bản. Việt Nam dù có lợi thế về sản lượng và vị trí địa lý nhưng thiếu hệ thống bảo quản sau thu hoạch, thiếu trung tâm xử lý sơ chế đạt chuẩn quốc tế.
Một vài doanh nghiệp như Công ty TNHH Chế biến trái cây Cầu Kè (Trà Vinh) hay Công ty Vina T&T đã đầu tư dây chuyền tách múi, cấp đông và xuất khẩu mít chế biến sang Mỹ, Canada, với giá bán cao gấp 3 lần mít tươi. Tuy nhiên, quy mô vẫn còn nhỏ và nguồn nguyên liệu chưa đủ ổn định.
Tiềm năng xuất khẩu mít sang các thị trường cao cấp như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Đông là có thật, khi người tiêu dùng đang quan tâm đến trái cây nhiệt đới giàu chất xơ, có vị ngọt tự nhiên. Nhưng để tiếp cận được, mít Việt phải đáp ứng hàng loạt tiêu chuẩn: truy xuất nguồn gốc, không dư lượng hóa chất, kích thước đồng đều, bao bì đạt chuẩn và bảo quản lạnh suốt hành trình.
Để mít không chỉ là “trái cây thời vụ” sống nhờ thương lái mà trở thành một sản phẩm có giá trị xuất khẩu bền vững, cần một chiến lược dài hạn từ vùng nguyên liệu đến chế biến. Liên kết giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân là nền tảng, nhưng bên cạnh đó cũng cần vai trò của địa phương trong hướng dẫn quy trình kỹ thuật và hỗ trợ truy xuất số hóa. Việc mở rộng thị trường phải đi kèm với đầu tư bài bản cho hậu cần và tiêu chuẩn hóa sản phẩm.
Khi những trái mít không còn phải phụ thuộc vào từng chuyến xe qua biên giới, mà có thể đến tay người tiêu dùng Nhật, Hàn, hay các siêu thị nội địa cao cấp trong nước với tiêu chuẩn rõ ràng, đó mới là lúc mít Việt thực sự tìm được chỗ đứng.
Theo Doanh nghiệp & Thương hiệu
